Ben Koopman was jarenlang de grote man achter de provinciale schermen

De man van één miljard

Ben Koopman werkte veertien jaar bij de provincie Overijssel en vierde onlangs zijn eerste lustrum als directeur/partner van zijn eigen bureau Lysias. Hij is per 1 januari
programmadirecteur geworden van het Kennispark Twente.

Hij is grof uitgerekend goed geweest voor een miljard of wat voor Twente. Geen topbestuurder, geen doorgewinterde politicus, geen lobbyist, maar een gewone ambtenaar. Ben Koopman (49) was als het aan de vroegere Commissaris van de Koningin Jan Hendriks had gelegen nog steeds een topmanager geweest van de provincie Overijssel. Maar Koopman wil ook buiten de overheid laten zien dat hij wat in zijn mars heeft. Vijf jaar geleden richtte hij met een vriend adviesbureau Lysias op. Vrij naar de reclameslogan van Trouw is Lysias inmiddels misschien wel het beste bureau van Nederland.

Assurantiekantoor Koopman in Albergen bestaat nog steeds. Omdat Ben de wijde wereld in wilde, wordt het tegenwoordig gerund door zijn broer en zwager. Ben Koopman ging studeren in Groningen (Geografie en Planologie, en Bestuurskunde) en werkte daarna drie jaar bij de vroegere ombudsman Marten Oosting. En daarna werkte hij veertien jaar bij de overheid, het allergrootste deel bij de provincie Overijssel, maar hij was ook een jaar interim-directeur bij de gemeente Kampen waar hij de fusie met IJsselmuiden mee voorbereidde. Koopman groeide uit tot de grote man achter de schermen bij de provincie die diverse gedeputeerden adviseerde. Over de kwaliteit van de Lannings, Dijkema’s, Oosterhofjes en de andere reeks die hij voorbij zag komen, wil hij nog steeds weinig zeggen. “Voor ambtenaren is het belangrijk dat de bestuurder een soort gedrevenheid heeft. Je moet voor hem of haar willen werken en de bestuurder moet het beste uit de mensen naar boven kunnen halen. Ik als ambtenaar kan niet onderhandelen met de staatssecretaris. De bestuurder moet weten wat hij moet zeggen. En wanneer hij zijn mond moet houden.”

Miljard

Zijn eerste (economische) klus was een project over toelevering en uitbesteding, ergens eind jaren tachtig. “De provincie had die bijeenkomst georganiseerd en ik herinner me nog dat die kerels niets wilden. Toen begon ik in het Twents te praten. De lucht klaarde meteen op.” Koopman was vanaf dat moment vrijwel bij alle projecten betrokken om Twente in de vaart der volkeren op te stuwen, om het textielverleden definitief af te schudden. “In die periode kreeg Twente hooguit een paar miljoen voor ondersteuning van het rijk en de Europese Unie. In de jaren daarna groeide dat uit tot vijftig, zestig miljoen.” Grof berekend heeft Twente zeker een miljard aan ontwikkelingshulp gehad.”

Eind jaren negentig had Koopman het eigenlijk al gezien op het provinciehuis, hij was tussentijds al een jaar uitgeleend aan Kampen en wilde voor zichzelf beginnen. Maar de provincie wilde hem nog niet kwijt, die stond aan het begin van de grote reorganisatie waarbij vooral de chefjes en leidinggevenden werden weggesaneerd. Ook het externe bureau dat de provincie had aangetrokken voor de reorganisatie adviseerde Koopman weg te gaan voordat hij de rest van zijn leven achter een Zwols bureautje zou wegkwijnen.

Lysias

Per 1 januari 2000 is Koopman met zijn vriend Henk de Jong met zijn eigen bureau Lysias begonnen. Lysias was een adviseur van de Griekse democratie. Natuurlijk (zo werkt het in die kringen) kon Koopman werk meekrijgen van de provincie Overijssel, want zijn hypotheek moest tenslotte ook betaald worden en waar haal je zo snel klanten vandaan. “Ik heb dat geweigerd, ik heb de eerste drie jaar nauwelijks iets gedaan in Overijssel.” Maar hoe komt een ambtenaar die vroeger onder meer platgebeld werd door wethouders omdat ze iets van hem wilden, aan werk? “Je moet jezelf bij mogelijke klanten gaan presenteren, brieven schrijven en er op af gaan.” Bij veel overheden lopen externe adviseurs in en uit. Door ambtenaren worden adviseurs behoorlijk verafschuwd. Koopman deelt die mening niet. “Er wordt door de volksvertegenwoordiging en media vaak hypocriet gedaan over de inhuur van adviseurs. Het gaat er om dat de overheid effectief is en presteert. Dat kan met eigen mensen en soms met mensen van buiten. Dat hoeft per saldo niet altijd meer geld te kosten. Kritisch zijn op externe inhuur en goed opdrachtgeverschap horen er ook bij. Maar dat geldt net zo goed voor de inzet en prestaties van de eigen mensen. Daar moet je ook op durven sturen”. Ook Koopman heeft ze in zijn tijd ingehuurd voor opdrachten waarvoor expertise en inzet nodig was die niet in huis was of omdat er meer snelheid nodig was in handelen.

Lysias vierde onlangs het eerste lustrum, met inmiddels meer dan dertig mensen en een omzet van een kleine vier miljoen euro. En met een trackrecord waar menig bureau van droomt: gemeentes, provincies, ministeries, woningbouwcorporaties. “Vooral overheidsgerelateerd. We zijn gespecialiseerd in beleid, strategie en organisatie.” En directe concurrent dus van het bekendere Berenschot, ook een Tukker. “Wij willen het beste bureau van Nederland worden.” Een dagje Koopman over de vloer kost 1600 euro.

‘Bij de regio Twente is al jarenlang veel beweging en weinig vooruitgang’

Regio Twente

“ Een gemeente heeft niet alle expertise in huis en moet dat dus soms van elders halen. Soms kunnen wij in één dag een doorbraak ergens forceren die misschien wel tien- of twintigduizend euro waard is. Dat zijn dingen die ze zelf niet zien of waar ze niet aan gedacht hebben.” Dan zit Koopman op een gouden plek, want het lijkt er minimaal op (in zijn algemeenheid) dat de kwaliteit van de gemiddelde bestuurder en de gemiddelde ambtenaar er de aflopen jaren in elk geval niet op vooruit is gegaan. “Dat ben ik wel met je eens. De democratie bepaalt wat je krijgt aan bestuurders. En de ambtelijke kwaliteit kan hier en daar ook wel beter.”
Koopman is onlangs programmadirecteur van het Kennispark Twente geworden. Eerder was Lysias onder meer betrokken bij de opstelling van het regionaal economisch ontwikkelingsprogramma, het Nieuw perspectief Twente en Hart van Zuid in Hengelo. Ook in Enschede was en is hij geen onbekende. Hij heeft het college begeleid. En meegeholpen aan een strategiesessie voor de toekomst. Lysias is ook betrokken bij de Regio Twente om de samenwerking van de gemeenten binnen de regio en samenwerking met de provincie te verbeteren. “Daar is al jarenlang veel beweging en weinig vooruitgang.”

Complex

Is het eigenlijk niet beschamend dat de overheid voor een groot deel afhankelijk is van externe bureaus. Koopman ontkent (natuurlijk), maar zijn antwoord houdt toch een soort van bevestiging in: “In Nijmegen kreeg burgemeester Guusje ter Horst het bij de ambtelijke organisatie niet voor elkaar om in een periode van drie, vier weken laat ik zeggen de thermometer erin te steken om de vraag te beantwoorden: waar staan we als gemeente? Wat hebben we als college gedaan en wat moeten we nog doen?”
Alle criticasters van de overheid zouden eigenlijk eens een jaartje bij de overheid moeten werken, vindt Koopman. “Het is vaak hartstikke complex, omdat de samenleving nou eenmaal ingewikkeld is geworden.”
Maar ook omdat het rijk het zelf ingewikkeld maakt, waardoor lagere overheden in de stress schieten. Een voorbeeld daarvan is in het afgelopen jaar het ministerie van Landbouw dat geen zin meer heeft om zelf ongeveer vijftig regels uit te voeren en dat bij de twaalf provincies neerlegt die daar dan 700 miljoen euro voor krijgen. Lysias heeft voor de provincies een onderhandelingsstuk geschreven over wat ze precies moeten doen, voor hoeveel geld en wat ze moeten bereiken.