Kuipers wil dolgraag weer de ruimte in, liefst drie maanden

‘Ik kreeg ook de vraag of ik God had gezien’

André Kuipers gaf een lezing in Enschede: “Als je langs de Stille Oceaan vliegt,
zie je een enorme muur van water naast je. Maar dan kijk je langs die planeet en
dan zie je dat zwarte niets.”

Vorig jaar cirkelde hij elf dagen rond de Aarde. Kosmonaut André Kuipers was nu te gast in Enschede waar hij speciaal voor de standhouders van het Twentevisie Event een lezing hield. Voorafgaande daaraan was hij te gast bij het programma Memphis van RTV Oost. Kuipers is een gemakkelijk benaderbare, vriendelijke man die graag en met liefde over zijn werk en zijn droomreis spreekt. Heel wat anders dan de Almeloër Wubbo Ockels.

Hij was wat aan de late kant in het Arke Stadion in Enschede als gevolg van (natuurlijk) files. “In dezelfde tijd, zo’n drie uur, dat ik van Noordwijk (waar zijn werkgever ESA is gevestigd, JM) naar Enschede ben gereden, vloog ik toen twee maal om de Aarde,” grapt hij. Je krijgt in de ruimte een totaal ander besef van tijd, snelheid en afstand. “Ik was helemaal in de war toen ik de ruimte inging. Ik zat in de weken vooraf aan de lancering in Kazakstan. De lancering is midden in de nacht, de middag ervoor werden we om 2 uur naar bed gestuurd, alsof je dan kunt slapen… Maar goed, we werden gelanceerd met de plaatselijke tijd in Kazakstan. In de capsule van de Sojoez hebben we twee dagen geleefd met de tijd in Moskou. Dat is logisch want in die periode communiceer je met het Russische vluchtleidingscentrum in Moskou. In het ruimtestation heb je de Greenwich Mean Time en elke dag gaat de zon 16 keer op en gaat 16 keer onder. Dus mijn tijdsbesef was volledig zoek. Ik had een horloge met vijf alarmen, want je bent constant met allerlei procedures bezig.”

‘Elke dag gaat de zon 16 keer op en 16 keer onder’

Een jetlag in optima forma, ook qua afstanden. “Als je vanuit de Sojoez recht naar beneden kijkt, dan is onze planeet heel groot, en als je langs de Stille Oceaan vliegt, zie je een enorme muur van water naast je. Maar dan kijk je langs die planeet en dan zie je dat zwarte niets, met een heel dun blauw laagje eromheen en dan schrompelt die planeet samen en zie je dat het een heel kwetsbare cel is die daar zo’n beetje hangt in het niks.”

Jongensdroom

Een jongensdroom die uitkwam. “Ik vergelijk het vaak met een topsporter die zijn hele leven lang bezig is iets te bereiken, een medaille te winnen en dat geldt ook voor mij. Als je Nederlands kampioen bent, dan wil je Europees kampioen worden en daarna wereldkampioen. In mijn geval betekent het dat ik meer vluchten wil maken. Er kan nog veel meer. Ik ben elf dagen in het ruimtestation geweest. Ik wil graag langer, ik zou graag een ruimtewandeling maken, ik zou graag met de shuttle vliegen naast de Sojoez. De maan is nog een beetje te ver, dat gaat gebeuren, niet voor mij, maar voor de volgende generatie. En Mars helemaal natuurlijk.”
De ruimtereis was voor Kuipers net zo mooi als hij verwacht had. “Collega’s hadden tegen mij gezegd ‘neem de tijd om gewoon een kwartier zonder camera naar buiten te kijken’, toen drong het echt door dat je ergens buiten de Aarde zweeft. Ik ben blij dat ik dat gedaan heb, want er waren dagen bij in het ruimtestation dat ik niet echt door had dat ik in de ruimte was. Dan was ik gewoon aan het werk in mijn laboratorium.

Amerikanen

Er zijn in totaal twaalf mensen (Amerikanen) op de maan geweest. De Russen hadden in de jaren vijftig en zestig vrijwel alle primeurs met de Spoetnik, met Layca, met Gagarin, de eerste ruimtewandeling. De Amerikanen hob-belden daar steeds achteraan en die hebben toen ontzettend veel geld en energie gestoken in het project om de eerste mens op de maan te krijgen. En daarmee was het ook meteen afgelopen. “Tijdens de laatste vlucht ging voor het eerst een wetenschapper mee, een geoloog. Iedereen dacht ‘nou gaan we eindelijk aan het werk in de ruimte’ en toen was het over, want ze, de Amerikanen, hadden gewonnen.”
Nadien hebben de Amerikanen min of meer ad hoc aan ruimtevaart gedaan. Drie vluchten met het skylab en daarna de spaceshuttle; het speelde in de tijd dat Amerika meende met een Starwars-schild het land te kunnen verdedigen. “Het idee was dat de spaceshuttle vanuit Californië gelanceerd zou worden met spionagesatellieten aan boord.”

Russen

André Kuipers is met de Russen mee de ruimte ingegaan. Is dat niet zoiets als met een Lada van Amsterdam naar Kaapstad? “Het is precies omgekeerd. Die shuttle is tweedehands, want die wordt steeds weer gebruikt. De Sojoez wordt elke keer weer opnieuw gebouwd, weliswaar met de techniek van vroeger, maar ze kennen elk schroefje en elk boutje. Alle kinderziektes zijn er al lang uit. De Sojoez is eigenlijk heel stabiel. Het is een ouderwets systeem waarop allerlei verbeteringen zijn doorgevoerd. Op een mechanisch deel zit een analoge computer bovenop een digitale computer. De logica is soms wat verwarrend, maar de ruimtecapsule is wel heel veilig. Er zitten een heleboel reservesystemen bij, waardoor je op elk moment van de vlucht, zelfs bij de start als de raket zou exploderen, nog kan ontsnappen. Eén nadeel, de Sojoez is heel oncomfortabel.”

‘Sommige mensen willen me aanraken omdat ik in de ruimte ben geweest’

Kuipers kon met de Russen mee de ruimte in omdat de Amerikanen geen geld meer (over) hadden voor hun uitgebreide programma na het ongeluk met de Columbia. Kuipers stond zelfs ingedeeld voor die shuttle. “Ja, ik heb zeven vrienden verloren met dat ongeluk. Ik was inderdaad een tijdje ingedeeld voor die shuttle en nadat het gebeurde, heb ik gerouwd, maar ik heb geen moment gedacht ‘ik haak af, ik doe het niet meer’. In Europa, in Nederland wilden de wetenschappers en politici graag doorgaan met ruimtevaart. Er lagen hier plannen om de jeugd te stimuleren. En ineens konden er bij de Russen extra vluchten gekocht worden.”

PR

Aan boord van de Sojoez had Kuipers drie taken. “Ik ben opgeleid als boordwerktuigkundige, dus ik moest dat ruimteschip kunnen besturen. We zaten met drie man in dat ding. Ik moest de bemanning uitwisselen, dus de nieuwe bemanning naar het ruimtestation brengen en de oude mee terug. Ik moest de Sojoez uitwisselen, want die werkt als reddingssloep en die moet na een half jaar vervangen worden, dan zijn de batterijen minder goed. En tot slot moest ik voor Nederland een aantal experimenten doen. Dat was tweeledig, je had de echte wetenschappelijke experimenten, dat varieerde van plasmalampen van Philips, hittetransportsystemen, biologische experimenten, medische zaken en dergelijke. En er zat een educatief gedeelte aan vast, samen met scholen.” Dat was te zien in het programma Klokhuis. “Tegelijk met mij deden zo’n 100.000 kinderen in Nederland en Duitsland datzelfde experiment life op televisie. Wetenschap en Educatie waren beide een heel belangrijke pijler voor de ministeries (EZ en OCW) die het bekostigd hebben. Nederland is een hightech maatschappij, Nederland tennisland, maar daarvoor zijn wel mensen nodig. De overheid wil meer mensen in het technisch-wetenschappelijke vak hebben. Daar kun je allerlei campagnes voor starten zoals ‘een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’ of je kunt Kuipers de ruimte insturen.”

Commercieel

In juni gaat de spaceshuttle weer omhoog (waarschijnlijk tot 2010, dan willen de Amerikanen er mee stoppen en hebben ze hun zinnen gezet op een nieuw ruimteschip dat ook naar de maan kan), er komt een Europees laboratorium (de Columbus) en dan zullen er ook Europeanen weer de ruimte in gaan. “Ik weet niet of en wanneer ik weer aan de beurt ben. Er zijn collega’s die zowel met de Amerikanen als de Russen hebben gevlogen, ik ben ook voor beide systemen opgeleid en getraind. Het één is niet beter dan het ander. De mensen in het internationale ruimtestation ISS zijn helemaal afhankelijk van de Sojoez, want dat is hun reddingsboot. Mijn vrouw heeft liever dat ik met de Sojoez ga dan met de spaceshuttle. Maar ik ga liever met de shuttle omdat dat voor mij weer interessanter is.”

Tweede reis

Wubbo Ockels is er bijkans gefrustreerd van geworden toen zijn tweede ruimtereis uitbleef. “Ik word reserve voor een Canadese vlucht. Dat betekent dat ik moet trainen in Keulen, in Rusland, in Amerika en in Canada, omdat ze daar de robotarm hebben, dus je moet alles rond om al die verschillende systemen te leren.” Ockels wil wel eens wat onaardig doen tijdens lezingen over de prestaties van zijn opvolger, over de mislukte experimenten. Kuipers haalt zijn schouders op. “Wij hebben collegiale contacten.” Als er overigens al iemand denigrerend zou kunnen doen, is het Kuipers wel, want die had zware taken. Ockels was aan boord van de spaceshuttle ‘slechts’ een passagier.
Over de commerciële ruimtevaart (in Rusland kun je als rijkaard een ruimtereis boeken voor 20 miljoen dollar) heeft Kuipers gemengde gevoelens. “Dat ruimtestation is natuurlijk wel bedoeld om onderzoek te doen, technologie te ontwikkelen. Het is een grijs gebied. Wat bedrijven nu ook aan het ontwikkelen zijn is een raket die tot 100 kilometer hoogte gaat, dan ben je vijf minuten gewichtsloos, je ziet de kromming van de Aarde en dan moet je weer terug. Want om echt in een baan te komen, heb je honderd keer zoveel energie nodig en om dan terug te komen zijn hitteschilden nodig. Maar ik denk wel dat de ruimtevaart zich net zo zal ontwikkelen als de luchtvaart.”

God

André Kuipers is na zijn ruimtereis een BN’er geworden. “Dat heeft me verbaasd. Ik dacht ‘Wubbo Okkels is daar al geweest, dus ik ben de tweede Nederlander’, het zal wel minder impact hebben, en Nederland is een nuchter land, maar het hele land was in rep en roer na mijn terugkomst. Sommige mensen willen me aanraken omdat ik in de ruimte ben geweest.” En hij vertelt dat het zelfs bij verkeerscontroles voordeel heeft. “Ik kreeg ook de vraag voorgeschoteld of ik God had gezien. Ja, er is heel veel aandacht en het varieert sterk. Van lagere scholen die alles prachtig vinden, het publiek, maar ook mensen vanuit universiteiten.”