Herinneringen aan een bezoek aan Berlijn en de angst

We could be hero’s, just for one day, zong Peter Gabriel, afgelopen weekeinde in Duitsland, een nummer van David Bowie. Ik was 25 jaar geleden een paar maanden voor dat de Muur viel in Berlijn; ik heb tijdens dat bezoek niets gemerkt van de aanstaande historische Wende. De VoPo’s deden hun werk zoals altijd, bij Checkpoint Charlie ging ik de grens over en dat was een ritje van hooguit enkele tientallen meters (waar ik twee uur over deed) dat ik niet zo snel meer zal vergeten: angstaanjagend, intimiderend vooral. Ik was vergeten West-Duitse marken om te wisselen voor Oost-Duitse. Dat leverde al boze reacties op. En toen ik van rijbaan wilde veranderen omdat de rij naast mij sneller ging, kreeg ik helemaal de wind van voren. Iedereen was kwaad op mij, de mensen in dezelfde rij die nu ook vijf keer zo lang moesten wachten en mijn toenmalige (zwangere) vrouw die mijn gedrag niet kon waarderen. En toen ik met mijn autootje een u-bocht maakte in Oost-Berlijn, had ik meteen twee auto’s achter me aan. Ik heb wel een grote bek, maar ik ben geen held, heb ik meermalen in mijn leven vastgesteld. Dat is overigens wat anders dan een lafaard zijn. Zou ik in de oorlog in
het verzet gezeten hebben? Zou ik als Oost-Duitser het gewaagd hebben te vluchten? Ik heb de film Das Leben der Anderen een paar keer gezien, fascinerend om te kijken hoe mensen denken en handelen in angst. Niet alleen de zogenaamd goeden, maar ook de mensen die onzes inziens aan de verkeerde kant staan. De scheuring van het ijzeren gordijn was in Hongarije heel goed te zien waar premier Miklos Nemeth 1956 ongetwijfeld nog scherp in zijn geheugen had. Maar toch… Een mooi verhaal doet ook de ronde over Árpad Bella, grenswachter, die geen gevangenisbewaker meer wilde spelen en de vluchtelingen door de omheining liet gaan. Er zijn ook in onze tijd met televisie en internet weinig Bella’s. Ik zie dat de angst voor verlies van werk bij erg veel mensen laten we het eufemistisch omschrijven niet het allerbeste naar boven haalt. Als een bezoek aan Berlijn op het programma staat (wat ik echt kan aanbevelen, want Berlijn is een geweldige stad geworden) adviseer ik de vroegere Stasi-gevangenis Gedenkstätte Berlin-Hohenschönhausen te bezoeken. Dan krijg je te horen en te zien wat mensen elkaar kunnen aandoen. Ook anno 2014…