Enschedese banden met Jopie Huisman Museum

Friese inspiratie Feya Wouda en Sylvia de Vries

Het naar Jopie Huisman genoemde en aan hem gewijde museum in Workum is één van de grote publiekstrekkers van Friesland. Het was in 1986 het eerste museum in Nederland voor een nog levende kunstenaar. Al snel bleek het te klein en verhuisde het museum naar een ander pand. In 2001 is op deze nieuwe plek het museum uitgebreid. Inmiddels zijn er alweer nieuwe plannen voor schaalvergroting. Een klus voor onder anderen kunstkenner Feya Wouda uit Enschede die met haar Friese roots werd gevraagd voor het bestuur van het museum.

Hoewel Huisman het in zijn leven zelf nooit breed heeft gehad (hij weigerde zijn schilderijen te verkopen), is de komst van zijn museum het beste wat het pittoreske binnenstadje van Workum is overkomen. Busladingen toeristen worden voor het museum afgezet. De naastgelegen bakker is een lunchroom begonnen en de andere winkels die de Workummers vroeger voorzagen in hun dagelijkse behoeften, verkopen nu souvenirs.

Hemel en hel

Niet alleen de realistische schilderijen van oud ijzer, vodden, kapotte schoenen en poppen spreken aan. Het is vooral het verhaal van Jopie de voddenboer dat aanspreekt. Jopie (eigenlijk was Jotje zijn naam) werd geboren in een arm gezin. Zijn vader was boerenarbeider en zijn moeder begon een manufacturenwinkeltje toen Jopie zes jaar was.
Jopie haalde het diploma als huisschilder aan de ambachtsschool in Sneek. Hij werkte een paar jaar als plateelschilder op een aardewerkfabriekje in Workum, tot de oorlog uitbreekt.
Met tekenen en schilderen bracht hij zijn tijd door. Tot hij in 1942 op transport werd gesteld naar Duitsland om daar te werken voor de Wehrmacht. In het voorwoord van het boek over Jopie Huisman schrijft de schilder zelf: ‘Ik was 21 jaar en had een sterke drang tot zelfbehoud in me. Ik had maar één gedachte: ‘Hoe kom ik hier weer uit?’
In 1943 weet hij tijdens een bombardement te vluchten. Tot het einde van de oorlog dook hij onder in Workum. ‘Wat ik had meegemaakt, was voor mij van grote betekenis. Voordien wist ik alleen maar wat de hemel was, nu wist ik ook wat de hel was.’

Gepeupel

Jopie schrijft verder dat hij ‘zich als een magneet aangetrokken voelt tot en vereenzelvigt met mensen die in de ogen van anderen niks zijn en als dronkaards en gepeupel worden beschouwd. Als er dan iemand dronken in de berm lag of met zijn kop aan de straat vastgevroren zat, nam ik hem mee naar huis en stopte hem in bed. Dat verwarmt me.’
Jopie was bevriend met alle mogelijke mensen (zoals de dichter en psycholoog Rutger Kopland en de vader van Freek de Jonge die ooit dominee was in Workum).
“Eén van zijn grootste vrienden was Eusie, het mannetje met de lompenkar, die ik als meisje regelmatig in Bolsward zag lopen.”, vertelt Wouda die tussen Twente en Friesland pendelt. “Hij trok rond, liep met die kar naar Workum en Makkum. Eusie hangt ook in het museum. Jopie’s grootste vriend was zijn neef Jelmer. Daar peurde hij graag paling mee, ze stroopten het liefst paling in de Holle Mar, Jopie’s favoriete plek op aarde.”
Het was Jopie’s broer (die een groothandel in afval had) die hem adviseerde om te gaan handelen in vodden en oud ijzer. Het schilderen raakt op de achtergrond. Tot zijn huwelijk in 1973 stukliep. Zijn vrouw liet hem in de steek voor Yde Schakel, de restaurateur van oude gebouwen in Friesland. Dat was indertijd het nieuws van de dag in Friesland. Hij viel in een zwart gat en hetzelfde gevoel dat hij destijds in Duitsland had, kwam weer over hem.

Water

In de opgespaarde oude schoenen, tientallen malen verstelde broeken en hemden zag Jopie Huisman zijn eigen toestand weerspiegeld. ‘Ik ging die dingen haarscherp schilderen zoals ze voor mij stonden, lagen of hingen, en gaf ze – door de grote aandacht die ik ze gunde en de manier waarop ik ze benaderde – een tweede leven. (…) Toen de mensen zagen wat ik had gemaakt, waren ze ontroerd. Ik had mijn kwetsbaarheid getoond en werd bevrijd van het gevoel waardeloos te zijn. Wat als oud vuil was afgedankt, was door een liefdevolle benadering veranderd in iets waardevols dat kon ontroeren.’
Jopie geloofde trouwens niet dat water bedoeld was om je mee te wassen. Hij was een uitgesproken iemand, er waren beslist ook mensen die een hekel aan hem hadden.

Single

In 1987 verscheen een single over Jopie Huisman van de 22-jarige zangeres Sylvia de Vries uit Enschede. Bij de liefhebbers van piratenmuziek bekend van het nummer ‘Vlieg niet te hoog’. Het (eerste) Jopie Huismanmuseum was dan net een jaar open. Het duo Roy Beltman en Cor Aaftink schreef het nummer Jopie met het refrein: ‘Jopie tovert met de kleuren, schildert vodden, oude deuren. Een schoen, een rok, een afgedankte pop. Een vieze broek, wel tachtig keer gestopt. Jopie laat de lompen leven en hij is zichzelf gebleven. Workum wil hem nooit meer kwijt. Hij is de Rembrandt van deze tijd.’
Het werd geen grote hit. Jopie moet ervan geweten hebben, want zangeres Sylvia poseert op de hoes van de single naast Jopie Huisman die de laatste hand legt aan een schilderij op zijn schildersezel.

Exposities

Jopie Huisman overleed op 29 september 2000, maar hoewel er dus geen schilderijen meer bijkwamen, moest het museum in 2001 toch worden verbouwd om ruimte te bieden aan de spullen die hem zijn levenlang hadden geïnspireerd. De oude koemelkersbroek waarvan hij ooit zei dat het een zelfportret was, de kinderschoenen naast grote oudemensenschoenen, het roodbaaien hemd wat hem zo bekend maakte, de visfuiken en de poppen.
In dit nieuwe gedeelte van het museum zijn ook wat werken uit zijn werken uit zijn laatste schilderperiode te bezichtigen en is er een bioscoop ingericht waar men rustig zittend in een comfortabele stoel beeldmateriaal kan bekijken. Zoals een film met en over Jopie, muzikaal omlijst met zijn geliefde jazz op de achtergrond, nummers waarvoor hij zelf mondharmonica speelt.
Om bezoekers te blijven trekken, zoekt het bestuur losse exposities die raakvlakken hebben met het werk van Jopie Huisman. Zo is tot en met 29 augustus een expositie ingericht van vijftien paar design-schoenen van de internationaal bekende schoenenontwerper Jan Jansen. Het Jopie Huisman kiest voor het contrast van de designschoenen met de armoedige afgetrapte schoenen van Huisman omdat ook deze modern ontworpen schoenen een menselijk verhaal vertellen.

Jaap Rijnbende

Jopie’s oudste zoon Pepy is huisarts in Bolsward en zit in het bestuur. Joyce, zijn vrouw, doet veel voor het museum. Ze werkt als vormgever en schrijft over tuinen, styling, koken. Ze heeft behalve kookboeken ook de boeken voor Piet Boon gemaakt.
Het bekende mode-icoon Jaap Rijnbende geeft binnenkort in het Jopie Huismanmuseum een lezing. Als het aan het bestuur (met als voorzitter Riemer van de Velde, oud-voorzitter van voetbalclub Heerenveen) en de circa vijftig vrijwilligers van het museum ligt, is het museum voor de kunstenaar Jopie Huisman nog lang niet af. Een nieuwe vleugel moet er komen, om nog meer mensen kennis te laten maken met het bijzondere werk van de schilderende voddenboer uit Workum.