Gewone mensen die tot heldhaftige zaken in staat zijn

Jules Schelvis was 21 jaar toen hij in de Tweede Wereldoorlog werd opgepakt door de Duitsers. Inmiddels is hij 93 en de enige overgebleven Nederlandse over- levende van het vernietigings- kamp Sobibor.

Met de concerttournee Er reed een trein naar Sobibor wil hij de reis naar het vernietigings- kamp nog één keer maken, om te benadrukken dat het verhaal verteld moet blijven worden. Alleen al met deze uitzending heeft Omroep Max haar toege- voegde waarde voor het bestel aangetoond.

Schelvis vertelt zijn verhaal op een beeldende wijze, alsof je er bij was. Het waren over het alge- meen gewone mensen die tot de verschrikkelijkste dingen in staat bleken. Wat macht met mensen doet… Het waren overigens ook vaak gewone mensen die tot heldhaftige zaken in staat waren, maar van hen waren er niet bijs- ter veel…

Ik ben groot voorstander van de vaste herinneringsmomenten op 4 en 5 mei. Maar ik heb niet de illusie dat er iets verandert. Het dagelijks nieuws leert dat de mens (in zijn algemeenheid ge- sproken) geen moeite heeft met ‘slecht’. De Joden die afgevoerd werden en na de oorlog hun huizen leeggeroofd aantroffen. Leeggeroofd door de buren wel te verstaan. Het boek De Aanslag van Mulisch is ook in dat kader zeer leerzaam. Na de oorlog kwamen de helden tevoorschijn, bijvoorbeeld om de moffenhoe- ren van hun kapsels te ontdoen en aan de misdragingen van de ‘overwinnaars’ konden sommige Duitsers een puntje zuigen.

In De Volkskrant van afgelopen maandag staat een verhaal van Engelandvaarder Rudi Hem- mes. Die denkt dat als morgen de oorlog uitbreekt, veel meer Nederlanders dan toen in verzet zouden komen. ‘We hebben een belangrijke les geleerd, niets doen is verkeerd’. Ik ben het faliekant met hem oneens. We weten veel meer, dankzij de massamedia. Dat klopt, maar wie grijpt er in als iemand op straat wordt doodge- schopt? Bijna iedereen kijkt de andere kant op als de treincon- ducteur een pak slaag krijgt.

En nog dichterbij: voor heel veel mensen, in bedrijven waar gereorganiseerd is of moet wor- den zijn mensen bang om hun baantje kwijt te raken en ze gaan heel ver om dat soms lullige werk te behouden. Dan zijn de NSB en de Landwacht weer terug aan het front.