Sandra van Megen als Yva na de dodenherdenking

Nummer 14 – 2013

In hoeverre heb je je leven echt (vanaf het begin) zelf in de hand? Ik was afgelopen week in Kaapstad, ook in de sloppenwijken waar de mensen nagenoeg geen kans hebben. Ook in Nederland ken ik gezinnen die generatie op generatie (ook in de economisch voorspoedige tijd) werkloos zijn. Als ik in zo’n gezin was geboren, hoe zou het mij dan zijn vergaan? Ik ken Grimbert Rost van Tonningen, zoon van zo’n beetje de uitvinder van het fascisme in Nederland, redelijk goed. Hem is het gelukt ondanks een valse start een eigen leven op te bouwen, zonder zijn naam te veranderen, ondanks alle tegenwerking van mensen die zijn ouders (terecht) haten. Was dat mij ook gelukt? Het is dezer dagen weer de tijd van het herdenken van de ellende van de Tweede Wereldoorlog. Waar ze elders in Nederland elkaar voor rotte vis uitmaken inzake herdenkingen, daar durft Oldenzaal (theater De Bond) het aan om uitgerekend zaterdag 4 mei(!) een Duitse groep het verhaal over Yva op de bühne te laten brengen. Yva gaat over de joodse modefotografe Else Neuländer (roepnaam Yva) die in 1942 samen met haar echtgenoot is vermoord in Majdanek. Aanvankelijk wilde schrijver Thomas Kriegisch een verhaal maken over de wereldberoemde fotograaf Helmut Newton. Hij ontdekte dat Newton als zestienjarige bij Yva in het atelier het vak leerde. En daarop switchte Kriegisch van onderwerp. Ook al omdat er vrij weinig bekend is over Yva. De jaren twintig en dertig van de vorige eeuw zijn belangrijker geweest dan de meeste mensen wellicht denken; het was weliswaar crisis, wat de voedingsbodem was voor het fascisme, maar het was ook de tijd van waarin alles kon en mocht, waar de vrouwenemancipatie sterk van profiteerde. Sandra van Megen-Timmerman speelt in het stuk de rol van Dora die met Yva een liefdesverhouding heeft. Ik zag het stuk in het niet al te gezellige theater in Nordhorn. Van Megen, dochter van het ooit bekende zangduo Gert en Hermien, liet daar zien dat ze qua zang- en acteertalent haar beroemde ouders op zijn minst evenaart. Yva is overigens al de derde musical van Kriegisch; eerder schreef hij onder meer een stuk over de textielteloorgang in Nordhorn.
Het grote probleem was voor Van Megen om de rol in het Duits te spelen. “Ik ben opgegroeid met Duitse televisieprogramma’s, maar dan let je niet op de uitspraak. Bovendien moet je nu niet alleen weten wat je zegt, je moet het ook uitbeelden”, aldus Van Megen, die voor de rol lessen in nederigheid moest nemen om over de grond te kruipen en elders in het stuk haar gezicht vol lippenstift te smeren. De ploeg die ik heb zien spelen in Nordhorn bestond niet uit louter professionele acteurs. “Dat klopt, maar daardoor zijn het ook geen gepolijste theaterpoppetjes, ze brengen het verhaal wel met passie.” Vooral in Duitsland heeft het stuk veel stof doen oplaaien. “Wat we vooral willen laten zien is dat niemand als slachtoffer of dader geboren is, maar dat de mens door omstandigheden gevormd kan worden. Ik heb er zelf van geleerd niet te snel over anderen te oordelen. Ja, dat deed ik vroeger wel.” En dus zien we op het toneel dat er ook goede Duitsers waren. De meeste Duitsers die zich verzetten, hebben het nazibewind niet overleefd. Juist vanwege de dodenherdenking begint de opvoering in Oldenzaal op 4 mei pas om negen uur.